Ísrael og Palestína á 20. öld

 

Átökin á milli Palestínu og Ísraels byrjuðu  um miðja 20.öld. Þrátt fyrir langt friðarferli og almenna sátt Ísraels við Egyptaland og Jórdaníu, hefur  Ísraelsmönnum og Palestínumönnum ekki tekist að ná endanlegu friðarsamkomulagi. Helstu atriðin sem eru eftir eru: gagnkvæm viðurkenning, landamæri, öryggi, vatnsréttindi, stjórn Jerúsalem, landnemabyggðir Ísraelsmanna og ferðafrelsi Palestínumanna. Ofbeldi og átök á svæðinu orsakast af sögulegum, menningarlegum og trúarlegum ástæðum og hefur verið fjallað um vandann á  fjölmörgum alþjóðlegum ráðstefnum sem fjalla um sögulega réttindi, öryggismál og mannréttindi. Margar tilraunir hafa verið gerðar til að miðla málum og finna tveggja ríkja lausn, sem felur í sér stofnun sjálfstæðis Palestínuríkis við hlið Ísraelsríkis. Árið 2007 sýndu kannanir að meirihluti bæði Ísraela og Palestínumanna völdu tveggja ríkja lausn fram yfir  aðrar lausnir sem leið til að leysa deiluna. Þar að auki telur meirihluti gyðinga kröfu Palestínumanna um sjálfstætt ríki réttláta og telur Ísrael geta verið sammála um stofnun slíks ríkis. Meirihluti Palestínumanna og Ísraelsmanna á  Vesturbakkanum og Gaza-svæðinu hafa einnig lýst yfir ósk um tveggja ríkja lausn. Gagnkvæm tortryggni og veruleg ósætti eru þó  um helstu málefni og hvor hópurinn um sig treystir ekki á að hinn aðilinn standi við skuldbindingar sínar í hugsanlegu samkomulagi.

Innan hvors samfélags fyrir sig þ.e  Ísraela og Palestínumanna, má finna margs konar sjónarmið og skoðanir. Ofbeldi hefur verið áberandi í þessum deilum. Bardagar  og átök hafa verið milli herja, vopnaðra  hópa, hryðjuverkasamtaka  og einstaklinga. Mannfall hefur ekki verið takmarkað við  hersinn eða skipulögð samtök, fjöldi óbreyttra borgara hafa látist eða slasast í báðum fylkingunum.

Beinar samningaviðræður hafa farið fram milli deiluaðila þ.e.  ísraelsku ríkisstjórnarinnar, nú undir forystu Benjamins Netanyahu, og Palestínumanna  undir stjórn leiðtoga PLO, Liberation Organization (PLO),  Mahmoud Abbas.  Í þessum viðræðum hafa deiluaðilar fengið  alþjóðlegan liðsauka sem er  þekktur sem The Quartet  og er skipaður sendimönnum frá  Bandaríkjunum, Rússlandi, Evrópusambandinu og Sameinuðu þjóðunum. The Arab League er annar mikilvægur þátttakandi í friðarviðræðunum.  Egyptaland er einn af stofnendum Arababandalagsins og hefur verið einn helsti þátttakandinn.

Þegar Hamas samtökin voru kosin til þings í Palestínu dró verulega úr stuðningi Bandaríkjanna og Evrópubandalagsins, vegna þess að Hamas samtökin eru bendluð við hryðjuverk. Það hefur líka spillt fyrir málstaðnum að miklar deilur eru milli Fatah og Hamas.

Vaxandi þjóðernishyggja leiddi til mikilla spennu milli Ísraelsmanna og Palestínumanna og til átaka árið 1947. Þessi hugmyndarfræði eftir fyrri heimsstyrjöldina leiddi til þess að Palestínumenn vildu stofna eigið þjóðaríki og þeir vildu þar af leiðandi bola Ísraeslmönnum í burtu.

Þegar al-Qassam leiðtogi Palestínu féll fyrir höndum Breta árið 1935 jókst spennan til muna og andstaða þeirra gegn Bretum og Gyðingum. Í seinni heimsstyrjöldinni studdu nasistar Palestínumenn og mörg araba ríki gengu þeim á hönd. Og eftir stríðið, þegar í ljós kom hvað nasistar höfðu gert Gyðingum (Helförin), fékk málstaður Gyðinga mikinn stuðning um allan heim.

Árið 1947 ályktar Allsherjarþing sameinuðu þjóðanna um skiptingu Palestínu í ríki Palestínumanna, ríki Gyðinga og borgina Jerúsalem. Í kjölfar þessara atburða ákveður Arababandalagið að styðja Palestínumenn í barátunni við Ísrael. Þar með byrjaði stríðið milli Araba og Ísraelsmanna árið 1948. Niðurstaða þessara átaka var sú að Gyðingar héldu sínum löndum, Egyptar tóku Gaza ströndina og Jórdanir tóku Vestur bakkann.

Í Suez deilunni 1956 náðu Ísraelsmenn yfirráðum yfir Gaza svæðinu en svo árið 1959 var það sett undir stjórn Egypta. 1964 kom Yasser Arafat til skjalanna með PLO hreyfinguna sína sem hlaut strax viðurkenningu Arababandalagsins.

Sex daga stríðið var háð árið 1967 og þá náðu Ísraelsmenn Vestur-bakka Jórdanar og Gaza svæðinu af Egyptum. Ítrekað reyndi PLO að ná yfir á svæðinu en það gekk ekki, þeir settu svo höfuðstöðvar sínar í Jórdaníu, þar sem hundruð þúsund Palestínumanna bjuggu og studdu Jórdaníumenn í þeirra átökum.

Á 9. og 10. áratugunum virtist horfa friðvænlega og Rabin og Arafat fengu meira að segja friðarverðlaun árið 1994. En friðarsamningurinn naut hvorki hylli öfgafullra Palestínumanna né Gyðinga og Rabin var myrtur af samlanda sínum.

Eftir nokkurra ára samningaviðræður þar sem  ekkert gekk byrjuðu aftur átök í september 2000. Baráttan stækkaði í opin átök á milli Palestínu og Ísraels alveg til 2004/2005 og dóu næstum því 6000 manns í þeim. Í uppreisninni ákvað Ísraelski forsætisráðherran Sharon að ráðast inn í landið og taka yfir Gaza svæðið árið 2005, fjarlægja Ísaelmenn án þess þó að tapa svæðinu. Ári seinna vann Hamas í kosningum í Palestínu, Ísrael neitaði að halda áfram friðarsamningum á meðan Hamas tæki þátt í ríkisstjórn Palestínu, á þeim forsendum að þau væru hryðjuverkasamtök. Átök milli Hamas og Ísraels leiddu til hafnbanns og lokun á Egypsku landamærunum. Vopnahlé var undirritað 2009 með alþjóðlegri hjálp, þó svo að því sé ekki fyllilega fylgt.

Árið 2011 gerði Palestína tilraun til að fá viðurkenningu sem fullvalda sjálfstætt ríki innan Sameinuðu þjóðanna en ósk þeirra var hafnað. 2012 fengu  Palestínumenn viðurkenningu sem áheyrnarfulltrúar án kosningaréttar innan Sameinuðu þjóðanna og titli þeirra var breytt úr Palestína í Palestínuríki.